Autonomie definitie
De vrijheid en mogelijkheid van een bepaalde eenheid (individu, land of organisatie) om zelfstandig beslissingen te nemen. Een autonoom persoon streeft zaken na die voor hem of haar belangrijk zijn en bepaalt zelf zijn of haar pad in het leven. Een autonoom persoon leeft dus volgens zijn of haar eigen regels maar is ook kritisch, op zichzelf en anderen. Denk hierbij aan afwegingen als zinvol/zinloos, goed/kwaad en nuttig/nutteloos.
Autonomie synoniem
Andere woorden voor autonoom zijn soeverein, eigenwettelijk, vrij en onafhankelijk. Deze begrippen geven net als autonomie een grote mate van zelfstandigheid, zelfregering, zelfredzaamheid, zelfbeschikking, zelfbestuur en zelfstandig beslissingsrecht weer.
Tegenovergestelde autonomie
Het tegenovergestelde van autonomie is heteronomie. Heteronomie gaat uit van extern opgelegde wetten die het gedrag dicteren, terwijl de levenswetten bij een autonoom persoon van binnenuit komen. De Duitse filosoof Immanuel Kant kwam met het begrip heteronomie en beschreef dit oorspronkelijk als een gebrek aan wilsvrijheid dat de ontplooiing van het individu in de weg staat. De persoon die de wetten en regels maakt in een heteronomie heet een autocraat: één persoon heeft ongelimiteerde macht en bepaalt alles voor de gehele samenleving. Voor de filosoof Immanuel Kant was morele autonomie een zeer belangrijk begrip: de mens handelt juist wanneer hij of zij de juiste ‘morele wetten’ in zich draagt en tot uitvoering brengt. Daar kan geen geschreven wetstekst tegenop. Kant noemde deze interne, morele ‘wet’ het categorisch imperatief.
Autonomie woord herkomst (etymologie)
Het woord autonomie komt uit het neologisme. Het Griekse αυτονομία (autonomía) betekent ‘zelfwetgeving’, αυτόνομος (autonomos) betekent letterlijk ‘geregeerd door eigen wetten’. De Oudgriekse woorden αυτος (autos) νόμος (nomos) liggen hieraan ten grondslag. Autos betekent ‘zelf’, nomos betekent ‘wet’.
Autonomie en robots
Zullen robots uiteindelijk autonoom handelen, en wellicht de macht overnemen? Wat gebeurt er wanneer robots slimmer worden dan de mens die ze gecreëerd heeft? Er zijn zorgen over robots die steeds slimmer worden en op een steeds grotere schaal zelfstandig beslissingen maken met behulp van AI (artificial intelligence). Dankzij deze kunstmatige intelligentie kunnen robots zelfstandig leren, gedrag veranderen en de daarbij behorende acties uitvoeren. Voorlopig hoeven we ons geen zorgen te maken: de mens wordt nog lang niet ingehaald door kunstmatige intelligentie, maar er zal een keer een omslagpunt komen. Dat brengt allerlei ethische vraagstukken naar voren, kunnen robots bijvoorbeeld worden ingezet als soldaten (killer robots)? Mogen ze dan autonoom, met behulp van kunstmatige intelligentie, beslissen wie ze doodschieten? Kunnen robots verpleegsters of zelfs chirurgen vervangen? En wat als er dan iets misgaat en de patiënt komt te overlijden, wie is er dan eigenlijk aansprakelijk? De ontwikkelaar van de robot, de verpleegster die toezicht houdt, het ziekenhuis, of misschien de robot zelf? Autonome, zelflerende robots zelfstandig taken laten uitvoeren levert allerlei haken en ogen op. Veel mensen zullen het dan ook lastig vinden om een dergelijke ontwikkeling te accepteren. Toch zullen we er in de toekomst, met het oog op onder andere de vergrijzing, waarschijnlijk niet omheen kunnen: het beeld van robots die ouderen verzorgen zal op een dag realiteit worden.
Autonomie en het humanisme en liberalisme
Autonomie is een belangrijk begrip in het humanisme. Het humanisme is een levensbeschouwing die autonomie in vier verschillende categorieen opdeelt: geestelijk, politiek, zedelijk en autonomie in de levenskunst. De stroming kwam op tijdens de Renaissance in de 15e eeuw. Autonomie is een fundamenteel recht in democratische en liberale samenlevingen: de autonomie en vrijheid van het individu is in deze samenlevingsvorm een vaststaand feit.
Autonomie en zelfbeschikking
Bij een gebrek aan zelfbeschikking komt de intrinsieke motivatie in het gedrang, zo blijkt uit internationaal onderzoek naar de universele, psychologische basisbehoefte van autonomie. Motivatie hangt namelijk sterk samen met de mate waarin het individu het gevoel heeft dat zijn of haar beslissingen autonoom/zelfstandig genomen kunnen worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een situatie op het werk: wanneer je manager je vrij laat je eigen creativiteit en kunde aan te spreken om een probleem op te lossen, zal je je meer gewaardeerd voelen en meer motivatie kunnen opbrengen. Het tegenovergestelde is een manager die je eigen inbreng niet serieus neemt en je precies opdraagt wat je moet doen. Eigen inbreng wordt niet op waarde geschat. Binnen enkele weken zal je gedachteloos je taken uitvoeren en, wellicht buiten het salaris, geen enkele motivatie meer hebben om voor de werkgever te blijven werken. Het gevoel van zelfbeschikking en autonomie is een belangrijke factor voor het individu om zich gelukkig en nuttig te kunnen voelen.
Autonomie in politiek en recht
Autonomie betekent in politieke en staatsrechtelijke zin zelfbeschikking. De wet- en regelgeving opereert onafhankelijk en weegt zelf beslissingen af. In principe is ieder land autonoom: ze bepalen zelf welke wetten ze opstellen en hoe ze die handhaven. Binnen een land bepaalt de mate van decentralisatie de mate van autonomie of soevereiniteit. In het ene land wordt alles door één leider vanuit één plek bepaalt (denk hierbij aan de president van een land die vanuit de hoofdstad alle regelgeving voor het gehele land bepaalt). Dit wordt een eenheidsstaat genoemd. Het tegenovergestelde van een eenheidsstaat is een confederatie of statenbond. Tussen een eenheidsstaat en een confederatie/statenbond in vinden we het huidige Duitsland waar de verschillende deelstaten veel zelf kunnen bepalen, maar nog wel te maken hebben met landelijke wet- en regelgeving. Zo is Duitsland dus een meer gedecentraliseerd land dan bijvoorbeeld Nederland of Frankrijk. De mate van decentralisatie binnen een land hangt vaak samen met de geschiedenis en etnische samenstelling van de landsdelen. Zo zijn de twee Italiaanse eilanden Sicilië en Sardine autonomer dan andere landsdelen van het centralistisch geregeerde land. Landsdelen die naar zelfstandigheid streven kunnen overigens ook problemen opleveren, denk hierbij aan de zelfstandige landen die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ontstonden. In Tsjetsjenië en onlangs in Oost-Oekraïne zijn burgeroorlogen ontstaan.
Autonomie in geneeskunde en psychologie
In de geneeskunde en psychologie slaat het begrip autonomie op het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt over het eigen lichaam. Dat houdt in dat de persoon altijd zelf moet kunnen bwaliaawn wat er met hem of haar gaat gebeuren: een behandeling mag altijd geweigerd worden, de patiënt heeft zelf het laatste woord.
